تخته نرد، یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین بازی‌های رومیزی در جهان، نه تنها یک بازی سرگرم‌کننده است بلکه دارای عمق و پیچیدگی‌های فراوانی است که هر بازیکنی را به چالش می‌کشد. از بلات تا ششدر، اصطلاحات و مفاهیم خاصی در این بازی وجود دارد که دانستن آنها می‌تواند تفاوت بین یک بازیکن مبتدی و یک حرفه‌ای را رقم بزند.
در این مقاله، قصد داریم شما را با این اصطلاحات آشنا کنیم تا بتوانید با اعتماد به نفس بیشتری به بازی بپردازید و از هر لحظه آن لذت ببرید. پس با ما همراه باشید تا دنیای جذاب تخته نرد را بهتر بشناسید.
نکته: این نکته رو در نظر بگیرید که بازی تخته نرد در مدل‌های مختلفی بازی می‌شود که هر کدام قوانین و سبک‌های خاص خود را دارند. و در نتیجه اصطلاحات خاصی هم ممکنه در سبکی باشه که در سبک دیگه نباشه.
1. تخته نرد کلاسیک
2. تخته نرد ایرانی
3. تخته نرد ترکی
4. تخته نرد آمریکایی
اصطلاحات پایه‌ای تخته نرد
چیدن: گذاشتن مهره‌ها بر روی تخته بازی تا بتوان بازی را شروع کرد.
فرار: به عمل برداشتن مهره‌ای که در تیررس حریف است و گذاشتن آن بر روی مهره خودی گفته می‌شود.
گشاد: وقتی مهره‌ای در خانهای که احتمال زدن حریف را دارد؛ قرار بگیرد، این حالت را گشاد گویند.
قات کردن: بردن مهره خود بر روی دیگر مهره‌های خودی یا فرارکردن.
پل: مهره‌های خانه شماره 13 را می‌گویند؛ چون نقش پل را برای فرار دو اسیر دارند.
مایه: به حالتی که یک مهره بر روی مهره دیگر قرار بگیرد و با تاس بعدی، خانه آزاد را بگیرد، مایه گفته می‌شود.
گشایش: به اولین حرکت در شروع بازی گشایش می‌گویند.
خوردن مهره: خارج کردن و برداشتن مهره‌ها در انتهای بازی، خوردن مهره‌ها گفته می‌شود.
دست به مهره: اگر دست شما مهره‌ای را لمس کند، باید همان را بازی کنید.
اصطلاحات پیشرفته تخته نرد
لنگر بالا: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانه‌های چهار تا شش حریف را می‌گیرید.
لنگر پایین: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانه‌های یک تا سه حریف را می‌گیرید.
پوشش: بستن یک تک مهره با مهره دیگر.
تعطیل است: مهره کشته شده در زمین حریف نمی‌نشیند.
تاس موافق: تاسی که مورد نیاز و خواسته شده می‌باشد.
تاس مخالف: تاسی که نیاز نیست.
تاس پایین: تاس‌های عدد بزرگتر معمولا از 4 به بعد.
تاس بالا: تاس‌های عدد کوچکتر معمولا تا 3.
تاس آینه: تاسی که در لبه قرار گیرد و عدد آن مشخص نباشد.
تاس ریز: استوانه‌ای است که تاس‌ها در آن قرار گرفته و روی تخته نرد ریخته می‌شوند.
تاس ریختن: بیرون ریختن تاس‌ها از تاس ریز.
حکم تاس: بازی که حالت اجبار دارد و برای بازی کردن دو تاس انجام شود.
اصطلاحات خاص تخته نرد
دو شش: جفت شش.
دوکور: به تاسی که جفت یک می‌آورد؛ گفته می‌شود.
جفت: زمانی که تاس دو عدد مشابه مانند 11 یا 22 است.
دش: به مخفف دو عدد شیش، دش گفته می‌شود.
شش بش: تاسی که عدد شش و پنج را نشان دهد.
افشار: به حریف خان و شماره پنج زمین خود افشار می‌گویند.
افشار گیری: خانه پنج خود یا حریف را گرفتن افشارگیری گویند.
اسیر: دو مهره‌ای که در خانه 24 و زمین حریف قرار گرفته است.
درب خانه: خانه شماره 7 هر بازیکن.
خال خان: به خانه شماره 1 در زمین خود خال خان گویند.
کوه خانه: به خانهای که بیش از پنج مهره در آن قرار گیرد.
خانه مرشد: به خانه شماره سه زمین خود.
ته خانه: خانه‌های 1 و 2 که آخر زمین خود هستند.
نراد: به کسی که نرد بازی می‌کند.
خانه آزاد: به خانهای که در آن مهره‌ای قرار نگرفته خانه آزاد می‌گویند.
سگ مارس: زمانی که مهره‌ای را از زمین خود خارج کرده ولی حریف همچنان در زمین مهره دارد.
ماره: همان سگ مارس است.
داو (دو): دو برابر کردن نتیجه بازی.
مارس: وقتی تمام مهره‌های خود را از بازی خارج کردین و حریف هیچ مهره‌ای برنداشته.
پل: مهره‌های خانه شماره 13 را می‌گویند؛ چون نقش پل را برای فرار دو اسیر دارند.
گشایش: گشایش از دیگر اصطلاحات بازی تخته نرد است که به اولین حرکت در شروع بازی می گویند.
دست به مهره: اگر دست شما مهره‌ای را لمس کند، باید همان را بازی کنید.
لنگر بالا: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانه‌های چهار تا شش حریف را می‌گیرید.
لنگر پایین: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانه‌های یک تا سه حریف را می‌گیرید.
تاس مخالف: تاسی که نیاز نیست.
تاس پایین: تاس‌های عدد بزرگتر معمولا از 4 به بعد
تاس بالا: تاس‌های عدد کوچکتر معمولا تا 3
تاس آینه: تاسی که در لبه قرار گیرد و عدد آن مشخص نباشد.
حکم تاس: بازی که حالت اجبار دارد و برای بازی کردن دو تاس انجام شود.
دو شش: جفت شش
جفت: زمانی که تاس دو عدد مشابه مانند 11 یا 22 است.
شش بش: تاسی که عدد شش و پنج را نشان دهد.
اصطلاحات عمومی
- نراد: کسی که تخته نرد بازی می‌کند.
- نرد: منظور بازی تخته نرد است
- نرد شیر: نام قدیمی بازی تخته نرد
- ش
- دو برگرد: برگرداندن داو حریف به خودش
- بازی به دو: بازی که داو رد و بدل شده و امتیاز برد آن 2 شده است.
- بازی تاخیری: حالتی که در قسمت بیرونی زمین حریف( خانه های7،8،9 و10) قرار گرفتید و منتظر گشاد دادن او هستید.
- حمله برق آسا: بازی هجومی و کشتن مهره رقیب در زمین خودی با بستن خانه ها
- مفت بَر: کسی که راحت بازی را پیروز می‌شود.
- مفت باز: کسی که راحت بازی را می‌بازد.
- چیدن: به قرار دادن مهره ها برای شروع بازی، چیدن می‌گویند.
- گشایش: در تخته نرد اولین حرکت برای شروع بازی است.
- دست به مهره: اگر دست، مهره تخته نرد را لمس کند باید با همان مهره، بازی شود.
- گشاد دادن: وقتی مهره ای را به صورت تک خانه قرار می‌دهید و حریف می‌تواند آن را بزند.
- اسیر: دو مهره که در خانه 24 و در زمین رقیب باشند.
- فرار: برداشتن مهره ای که دقیقا در تیررس رقیب است و قرار دادن آن روی مهره های خود
- پل: مهره های خانه شماره 13 که نقش پل را برای فرار دو اسیر دارند.
- تعطیل است: یعنی مهره کشته شده در زمین رقیب نمی‌نشیند.
- پوشش: در تخته نرد یعنی بستن یک مهره با مهره دیگر
- لنگر پایین: هنگامی که با دو مهره( یا بیشتر)، خانه های یک تا سه رقیب، گرفته شود.
- لنگر بالا: هنگامی که با دو مهره( یا بیشتر)، خانه های چهار تا شش رقیب، گرفته شود.
- شکستن: نصف کردن تعداد مهره های یک خانه و قرار دادن آن ها در خانه های دیگر
- باز کردن: برداشتن یک مهره و آزاد ساختن خانه برای نشستن یا زدن مهره حریف
- گشاد بازی: حالتی که رقیب به احتمال زیاد مهره شما را می‌زند اما باز هم شما همه مهره ها را تک بدهید
- نشستن: قرار گرفتن مهره کشته شده از روی پیشخوان به درون زمین بازی
- مارس: هنگامی که همه مهره ها را از بازی خارج کردید در حالی که رقیب هنوز مهره ای وارد بازی نکرده
- سگ مارس: زمانی که شما همه مهره ها را خارج کردید و حریف هنوز در زمین شما مهره دارد.
- قات کردن: یعنی بردن مهره روی دیگر مهره های خود یا فرار کردن
- مایه: مهره ای که یدکی روی دو مهره باشد، یا به صورت تک قرار بگیرد، و آماده گرفتن خانه آزاد است
- تاس ریختن: به پرتاب همزمان دو تاس می‌گویند.
- تاس موافق:تاسی که مورد نیاز و خوب باشد
- تاس مخالف: تاسی که نیازی به آن نیست
- دو شش: وقتی تاس ها جفت شش بیایند
- جفت تاس: زمانی که تاس دو عدد مشابه دارد. مثلا 33
- شش بش: تاسی که عدد شش و پنج باشد
- تاس گرفتن: حیله کردن برای نشستن تاس روی یک عدد خاص
- تاس بالا: تاس هایی که عدد چهار، پنج و شش دارند
- تاس پایین: تاس هایی که عدد یک، دو و سه دارند
- کعبتین:تاس
- حکم تاس: بازی که حالت اجبار دارد.
- دوکور: تاس جفت یک
- تاس آینه: زمانی که تاس لبه زمین قرار بگیرد و عدد آن مشخص نباشد.
- تاس ریز: لیوان های کوچکی که تاس را در آن قرار داده و روی صفحه می‌ریزند. در ایران استفاده از تاس ریز رایج نیست.
- بستن: منظور گرفتن یک خانه با دو مهره است.
- خان: هر کدام از خانه های بازی تخته نرد را گویند.
- پیشخوان: قسمت اصلی وسط تخته نرد که مهره های کشته شده روی آن قرار می‌گیرند.
- ششدر: گرفتن شش خانه جلویی حریف با دو مهره به گونه ای که نمی‌تواند از آن ها بگذرد.
- افشار: به خانه شماره 5 زمین خود و حریف، خان افشار می‌گویند.
- افشار گیری: گرفتن خانه 5 خود یا حریف
- درب خانه: در تخته نرد خانه شماره 7 بازیکن را می‌نامند.
- خال خانه: خانه شماره یک زمین خودی
- کوه خانه: خانه ای که بیش از 5 مهره دارد
- خانه مرشد: در بازی تخته نرد یعنی خانه شماره 3 زمین خودی
- ته خانه: خانه های آخر( خانه های یک و دو) زمین خودی
- خانه آزاد: در تخته نرد به خانه ی بدون مهره گویند.
- باز کردن خانه: برداشتن یک مهره و آزاد ساختن خانه برای زدن حریف یا نشستن مهره
اصطلاحات مرتبط با خانهای تخته‌نرد
- خان: به هریک از ۲۴ مثلث باریک بازی تخته نرد گفته می‌شود.
- درب خان: به خان شماره هفت هر بازیکن درب خان گفته می‌شود.
- افشار: خان شماره پنج خود و همین‌طور خان شماره پنج حریف را افشار می‌گویند.
- افشارگیری: گرفتن خان شماره پنج حریف یا خود، افشارگیری است.
- خال خان: خان شماره یک زمین خود را خال خان می‌گویند.
- کوه خان: زمانی که در یک خان بیشتر از ۵ مهره قرار بگیرند به آن کوه خان می‌گویند.
- خان مرشد: به خان شماره ۳ زمین خود، خان مرشد می‌گویند.
- ته خان: خانهای آخر زمین خود مانند ۱ و ۲
- خان آزاد: خان آزاد از دیگر اصطلاحات تخته نرد است و به معنای خانی است که مهره در آن وجود ندارد.
- دوبرگرد: زمانی که داو حریف را به خودش برمی‌گردانید.
- شکستن: قرار دادن نصف مهره‌های موجود یک خان را در خانهای دیگر
- ششدر: گرفتن خان شماره شش حریف تا دیگر نتواند مهره‌ای در آنها قرار دهد.
- خانه: به خانهای شماره‌ی یک تا شش خودی خانه گفته می‌شود.
- بازکردن خانه: آزاد کردن خانه با برداشتن یک مهره از آن برای زدن حریف یا نشستن
اصطلاحات مرتبط با مهره‌های تخته نرد
- چیدن: گذاشتن مهره‌ها بر روی تخته بازی در حالت اولیه تا بتوان بازی را شروع کرد.
- فرار: به عمل برداشتن مهره‌ای که در تیررس حریف است و گذاشتن آن بر روی مهره خودی گفته می‌شود.
- گشاد: وقتی مهره‌ای در خانی که احتمال زدن حریف را دارد؛ قرار بگیرد، این حالت را گشاد گویند.
- قات کردن: بردن مهره خود بر روی دیگر مهره‌های خودی یا فرارکردن
- پل: مهره‌های خان شماره ۱۳ را می‌گویند؛ چون نقش پل را برای فرار دو اسیر دارند.
- مایه: به حالتی که یک مهره بر روی مهره دیگر قرار بگیرد و با تاس بعدی، خان آزاد را بگیرد، مایه گفته می‌شود.
- گشایش: گشایش از دیگر اصطلاحات بازی تخته نرد است که به اولین حرکت در شروع بازی می گویند.
- مارس: زمانی که همه مهره‌های خود را از زمین خارج کرده‌اید در حالی که حریف موفق نشود هیچ مهره‌ای را بیرون ببرد؛ حریف شما مارس می‌شود.
- سگ مارس: سگ مارس یا مارس سیاه و یا ماره وضعیتی است که تمامی مهره‌های خود را خارج کرده‌اید، در حالی که حریف هیچ مهره‌ای را بیرون نیاورده و همچنان یکی از مهره‌هایش در خانه‌ی شما یا بر روی پیشخوان قرار دارد.
- دست به مهره: اگر دست شما مهره‌ای را لمس کند، باید همان را بازی کنید. البته این قانون توافقی است و در تخته نرد مدرن موضوعیت ندارد!
- لنگر بالا: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانهای چهار تا شش حریف را می‌گیرید.
- لنگر پایین: زمانی که با دو مهره یا بیشتر، خانهای یک تا سه حریف را می‌گیرید.
- پوشش: بستن یک تک مهره با مهره دیگر
- تعطیل است: مهره کشته شده در زمین حریف نمی‌نشیند.
اصطلاحات مرتبط با تاس تخته نرد
- تاس موافق: تاسی که مورد نیاز و خواسته شده می‌باشد.
- تاس مخالف: تاسی که در خلاف خواسته‌ی شما باشد.
- تاس بالا: تاس‌های عدد بزرگتر معمولا از ۴ تا ۶
- تاس پایین: تاس‌های عدد کوچکتر معمولا ۱ تا ۳
- تاس آینه: تاسی که در لبه قرار گیرد و عدد آن مشخص نباشد.
- تاس ریز: استوانه‌ای است که تاس‌ها در آن قرار گرفته و روی تخته نرد ریخته می‌شوند، به جام تاس نیز شناخته می‌شود.
- تاس ریختن: بیرون ریختن تا از تاس ریز
- حکم تاس: بازی که حالت اجبار دارد و برای بازی کردن دو تاس انجام شود.
- دو شش: جفت شش
- جفت: زمانی که تاس دو عدد مشابه مانند ۱۱ یا ۲۲ است.
- شش بش: تاسی که عدد شش و پنج را نشان دهد.
